Kafka DönüÅŸüm romanında Gregor’u belli bir kalıba sokmayıp, dışlanan, tiksinti duyulan, aÅŸağılanan, aykırı bir karakter yaratmak ister. Her ne kadar kitaptaki tasvirlerde Gregor’u bir böcek olarak zihnimizde resmetsek de, Kafka kitabının salt böcek unsuruyla özdeÅŸleÅŸtirilmesini istemez ve hatta kapakta böcek kullanılmasına karşı çıkar.
Kafka’nın kapak için önerisi; “anne, baba ve kız kardeÅŸ aydınlık odada durmuÅŸ bekliyor, o kapkaranlık odada, odaya açılan kapıda açık” ÅŸeklindedir.
Çeviri yanlışları ya da anlam arayışları içinde önce DeÄŸiÅŸim sonra DönüÅŸüm adıyla dilimize çevrilen kitap, içerik açısından da bir çok tartışmaya konu olmuÅŸtur.
75 sayfalık kısa soluklu bu öykünün, bunca farklı düÅŸünceye yol açması, her okuyucuda bambaÅŸka duygular uyandırması çok yönlü bir kitap olduÄŸunun kanıtı olsa gerek.
Gregor Samsa’nın bir sabah uyandığında kendini bir böceÄŸe dönüÅŸmüÅŸ olarak bulmasıyla baÅŸlayan DönüÅŸüm, insanın yaÅŸama, insana ve nihayetinde kendine bile yabancılaÅŸtığı bir toplum incelemesidir.
Gregor Samsa, babasının borçlarını kapatmak için çalışmak zorundadır. Hiç sevmediÄŸi pazarlamacılık mesleÄŸine sadece üzerine yüklenmiÅŸ baskılar nedeniyle devam etmektedir. Bu mecburiyetler içerisinde beÅŸ yıllık iÅŸ yaÅŸamı boyunca hiç hastalanmayan Samsa, tek bir gün bile iÅŸine geç kalmamıştır. Ta ki o sabaha dek…
DönüÅŸümün farkında olan Samsa, önce mücadele eder. Yataktan kalkıp, iÅŸe gidebilmenin yollarını arar. Odasının kapısı kilitli olduÄŸu ve ailesine derdini anlatamadığı için tek başınadır. Yıllar boyunca olduÄŸu gibi…
“Peki ya kapılar kilitli olmasa, o zaman gerçekten yardım ister miydi? Tüm çaresizliÄŸine raÄŸmen bu fikir aklına geldiÄŸinde gülümsemesine engel olamadı.”
Ne yapacağını düÅŸünen Samsa, büro görevlisinin eve gelmesiyle hareketlenir. Ä°ÅŸini kaybetmek istemediÄŸi için büyük zorluklarla ulaÅŸtığı kapının kilidi açar ve ailesi ile büro görevlisinin korku dolu bakışlarıyla karşılaşır. Büro görevlisine durumu anlatmaya çalışan Samsa’nın beyhude çabaları, görevlinin onun yeni halini görünce evden kaçarcasına uzaklaÅŸmasıyla sona erer.
Babası tarafından kovalanan, ilk etapta kız kardeÅŸi ve annesi tarafından kısmi olarak kabul gören ancak zaman içinde onlar tarafından da dışlanan Gregor Samsa, kaçışı mücadeleden vazgeçmekte bulur.
"Anlaşılan insanlar onun ne dediğini anlamıyorlardı artık."
Anlaşılmamaktan ÅŸikayetçidir Samsa. Hangimiz deÄŸiliz ki?
“Gregor’un arkasında çınlayan bu ses sanki sadece babasının deÄŸilde bir çok kiÅŸinin sesiydi.”
Babasıyla sorunları olduÄŸu bilinen, hatta mektuplarında babasının kendine böcek, haÅŸere muamelesi yaptığından bahseden Kafka, Gregor Samsa karakteriyle, özelde baba figüründen, genelde ise tüm toplumun seslerinden kurtulmak ister. DönüÅŸüm yalıtılmış bir özgürlük ve hem kendinden, hem de toplumdan bir kaçıştır Samsa için.
Samsa, büro görevlisini; “O patronun piyonuydu, kiÅŸiliksiz ve akılsız biriydi.” diyerek tanımlar. Yüksek kürsülere oturmuÅŸ, eriÅŸilmez, yukardan bakan, kapital tutkunu patronlardan bahseder.
Kafka’nın yargıya, bürokrasiye, devlet otoritesine, kapitalist sisteme karşı bakışı ve tüm bunların oluÅŸturduÄŸu yabancılaÅŸma olgusu Åžato ve Dava’da daha geniÅŸ iÅŸlenmiÅŸtir. DönüÅŸüm bu bakış açısının toplumun en küçük birimi olan aile içinde bireyselleÅŸtirilmiÅŸ ve içselleÅŸtirilmiÅŸ halidir. Bir insanın toplumdan ve kendinden kopuÅŸunun, baÄŸ kurma yeteneÄŸinin körelmesinin, dışlanmasının, kendi kabuÄŸuna çekilmesinin tasviridir. Gregor Samsa, dur durak bilmeden dönen çarkların, kafalarımıza balyoz gibi inen demir ökçelerin insanı böcekleÅŸtirmesinin en yalın örneÄŸidir
Kitabın sonunda Gregor Samsa için her ÅŸey bitmiÅŸ olsa da, sistem iÅŸlemeye devam eder. Doymayan çarklar kendine yeni bir kurban bulmakta gecikmez ve dönüÅŸüm Grete ile yeniden baÅŸlar...
Kafka'nın okuduğumuz diğer kitaplarına aşağıdaki linklerden ulaşabilirsiniz.
Dava
Babaya Mektup
Åžato
